Nasze recenzje

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: Recenzje

Opublikowano: 26 czerwiec 2012

Tadeusz Lira-Śliwa

AFORYZM NIE ZNA GRANIC

   Aleksandar Čotrić urodził się w 1966 roku w Loznicy (Serbia). Jest prawnikiem. Mieszka i pracuje w Belgradzie. A. Čotrić wydał 8 zbiorów aforyzmów. Zasłynął także jako autor zbiorów opowiadań. Jego aforyzmy i opowiadania były prze­kładane na kilka języków, m.in. na angielski, francuski, hisz­pański, niemiecki i polski.
    W Polsce w 2009 roku ukazał się drukiem nowy „Wybór aforyzmów” A. Čo­tricia. Aforyzm to zwięzłe zdanie, błyskotliwe sformułowane, zawierające jakąś myśl filozo­ficz­ną, moralną, regułę życiową itp. Serbski twórca jest mistrzem aforystycznego słowa. Oto charakterystyczny przykład:
„Gdy wtrąci się trzeci, nie ma dialogu”.
   Należy też podkreślić, iż aforystyka serbskiego twórcy, powstająca w okresie jugosłowiańskich przewartościowań po­li­tycznych i społecznych to wyraz artystycznego protestu pr­ze­ciw myśleniu dogmatycznemu, zagrożeniu jednostki przez zbio­rowość i wyobcowane formy władzy. Doskonale to pot­wierdza np. aforyzm:
„Nieprawda, że prowadziliśmy brudną wojnę.
My za sobą nie pozostawiliśmy nawet brudu”.
W aforyzmach A. Čotricia dochodzi też do głosu żar­to­bliwa gra słów:
„Rozum do głowy!
Słuchaj głupszego od siebie”.
   Podobne refleksje znajdziemy w książkach najwy­bit­niejszego polskiego aforysty - Stanisława Jerzego Leca (1909-1966). Myślę, że aforyzmy serbskiego twórcy prowadzą lite­rac­ki dialog z „Myślami nieuczesanymi” (cykl aforyzmów, 1957) polskiego autora.
Operując celnie paradoksem, ciętym dowcipem, aluzją, konceptem językowym, A. Čotrić osiągnął w swej aforystyce wysoki poziom artystycznej oryginalności. Jego aforyzmy wzbu­dziły wielkie zainteresowanie w wielu krajach, m.in. w Polsce.

Aleksandar Čotrić "Czarna księga", Krosno, 2011

Redakcja i przekład:
Olga Lalić-Krowicka

Korekta: Anna Dagmara Luković,
Wanda Nowik-Pala
Wstęp: Tadeusz Lira-Śliwa
Posłowie: Jurata Bogna Serafińska
Projekt okładki: Milan Beštić
Skład: Vesna Denčić
Karykatura Aleksandra Čotricia: Jugoslav Vlahović

Krośnieńska Oficyna Wydawnicza Sp. z. o. o, Krosno, 2011

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: Recenzje

Opublikowano: 26 czerwiec 2012

Arkadiusz Frania

Utkane z mosiądzu

  Kilka miesięcy temu półka z tłumaczeniami literatury serbskiej wzbogaciła się o zbiór wierszy Obrena Risticia Na wschodzie, w Serbii. Liryki w translacji Olgi Lalić-Krowickiej, niezmordowanej popularyzatorki twórczości pisarzy bałkańskich w Polsce i autorów polskich w tej słowiańskiej części kontynentu, ukazały się nakładem Krośnieńskiej Oficyny Wydawniczej.
  Obren Ristić (ur. 1960), serbski twórca i redaktor, nie jest osobą nieznaną w naszym kraju. W 2010 roku wspólnie z Olgą Lalić-Krowicką i Dejanem Bogojeviciem zaprezentował się w dwujęzycznym, polsko-serbskim, wydaniu Livenje pesme / Odlewanie wiersza.
  Omawiany w niniejszej recenzji zbiór cechuje zakorzenienie podmiotu lirycznego w przeszłości i tzw. własnym miejscu. Tytułowe „na wschodzie, w Serbii” (w utworze Na wschodzie Serbii odszukamy oznajmienie z wielką literą przy tej stronie świata: „Na Wschodzie, w Serbii”, s. 10) to prawdopodobnie  Kraina, przez którą należy rozumieć, jak czytamy w Słowniku dołączonym do książki, „Krainę Timocką [...] na wschodzie Serbii” (s. 59); zresztą sam autor urodził się w Tijovcach (wschodnia Serbia). Wyraz „Wschodnia” ma w moim odczuciu określać jednak nie tylko konkretny wycinek mapy, ale również przestrzeń wewnętrzną (intymny zwrot: „moja Serbia”, s. 11), siatkę współrzędnych przechowującą pamięć o czasach, ludziach, myślach, lękach i w jakimś sensie także unieruchamiającą bohatera:
Na Wschodzie, w Serbii
w małym kraju, do którego Panie
prowadzą drzwi
wschodnie i zachodnie (s. 10).

  Czy nie jest to sygnał pogranicza, strefy „między”, skąd wiodą drogi w dwóch kierunkach. Nie mamy tu też do czynienia z automatyczną mitologizacją, skoro już w inicjalnym utworze tomu wyodrębnimy zapis o grzecznej przeszłości i złu: „palimy biblioteki, burzymy / uniwersytety” (s. 10), Wielkie zło krąży nad Serbią – brzmi tytuł wiersza, gdzie dominuje przeczucie katastrofy, ofiary, oczekiwania na sprawdzian człowieczeństwa.
W książce Obrena Risticia widoczne są wątki historyczne albo lepiej rzec „wbrewhistoryczne” (druga część zbioru: Wbrew historykom), co rozumiem zarówno jako przemycanie własnego sądu o losach narodu, jak i bunt przeciw nieodwołalności i konsekwencjom decyzji politycznych. Dyskurs dziejowy („bałkańska zamieć”, s. 16; „głodna wschodnia noc – noc obłędna / [...] / jaskinia / bałkańska”, s. 22; „chrome wspomnienia / z frontu sremskiego i pozostałych frontów”, s. 25; „Wiek cały spadł na bezbronne plecy / Wiek wilkołaków wiek niezadowolenia”, s. 40), jakże ciekawie odwrócony w passusie: „Włócznie i tarcze kuje kowal / na Baranicy we wschodniej Serbii” (s. 12), ustępuje opisowi alienacji:
Tylko mój czarny cień
przytulił się do okna
osamotniony i delikatny
czeka, nęka mnie (s. 11).

  I właśnie „prywatyzacja”, czyli osaczanie intymnością rzeczywistości, wydaje mi się niezwykle poruszająca: „Dziadek skrył głowę pod ramieniem / na wschodzie Serbii / w największym orlim gnieździe” (s. 13). „Orle gniazdo” można skojarzyć z symbolem ciągłości rodzinnej, emocjonalnej, przywiązaniem do genius loci, miejsca kształtującego świadomość, następne wersy bowiem to wyznanie wiary rodu, wiary w ród:
Więc, już przez tyle lat
ojciec i ja
milcząco kroczymy wokół ogniwa
ze schylonymi głowami
i czekamy, żeby wylęgły się
młode orły (s. 13),

choć początek Przed odejściem jest zaprawiony goryczą: „Już od stu lat czuję na plecach / całą mękę przodków” (s. 14). Ten rys dyskretnie oskarżycielski wobec epoki i ludzi dźwięczy w Pouczonych przez przodków:
Spodziewam się dużego oblężenia świątyni
jacyś dziwni bogowie ze sztandarami, synu,
i długa zima jak w twoich czytankach.

Trudno niewierzącym na Bałkanach (s. 15).

  Chciałbym zwrócić uwagę na motyw starości. Przedstawicielem przodków jest dziadek, reprezentujący starość w najczystszej postaci, pielęgnujący więź z naturą („trwał dzięki pokrzywie spod płotu”, przed śmiercią „ze żmiją długo się żegna, / prosi by czuwała nad domem”, s. 14); w innym miejscu zbioru podmiot liryczny oznajmia: „mój dziadek / sremski młodzieniec nie jest już komunistą” (s. 18), a w Daleko na Wschodzie najstarszy z familii pojawia się w scenografii szpitalnej jako „wysłużony osiemdziesięcioletni organ” (s. 19). Znajdziemy też fragment: „lata mijają za cicho i za szybko starzejemy się” (s. 14), co wprost wiedzie do wyimka: „czoło nasze upiększać będą głębokie zmarszczki / jak grunty orne” (s. 15).
Łatwo wyłuskamy również prąd autotematyczny, w środku rozważań stawiający samą poezję, jej zadania oraz rolę scalającą wartości, „czy mądrość i miłość może nas / uratować, jeśli nie będzie poezji” (s. 16). Słowo tworzy świat, powołuje do życia albo przemilcza istniejące, wtrącając je w nie-byt, wegetację poza istnieniem:
przepłynąć wiersz
wzdłuż i w poprzek
ze znakami i bez
burzę ukrócić
piórem albo bronią” (s. 30).

  Rozłącznik „albo” stanowi faktycznie znak równości, utożsamienie siły pióra z mocą broni, ale i sugeruje destrukcyjne działanie człowieka. Czynność pisania scharakteryzowano również poprzez wizję pigmentową: „trochę atramentu / rozleję po tych białych kartkach” (s. 22), lecz tę pośrednio wysnuwaną lekkość i figle z materią słowną czy raczej droczenie się tekstu z autorem („śnieg pada piszę ten wiersz który / ode mnie uparcie ucieka wymykając się książce”, s. 24), zdominuje widzenie wiersza w kategoriach trudu i mozołu: „pióro me jest ciężkie jak twoja włócznia z kamienia” (s. 22). Kulminacją i swojego rodzaju wizytówką Obrena Risticia stanie się, w moim głębokim przekonaniu, formuła „odlewanie wiersza” (s. 49) na podobieństwo odlewania dzwonu cerkiewnego. Substancja omawianych tekstów posiada bowiem tkankę religijną łączącą się z kontekstem literackim, skoro Bóg jest „Ojcem Poezji” (s. 42). Przecież w tomie wielokrotnie mowa o monastyrach, klasztorach, ojcach, mnichach. Zacytujmy zawołanie: „Tutaj trzeba zbudować cerkiew!” (s. 12) i zestawmy je z frazami: „W cerkwi poeta ukrywa się” (s. 35), „Twoje dzieło – monastyr – należy do wszystkich poetów” (s. 37).
Szczerze zachęcam do lektury Na Wschodzie, w Serbii, zapraszam na spotkanie z utkaną z mosiądzu liryką Obrena Risticia.

Obren Ristić, Na Wschodzie, w Serbii, przełożyła z języka serbskiego Olga Lalić-Krowicka, Krośnieńska Oficyna Wydawnicza, Krosno 2012, ss. 66.

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: Recenzje

Opublikowano: 26 czerwiec 2012

źródło: Doza

BLIZNY DUSZY

   Olgę Lalić-Krowicką kochają i ludzie i słowa. Już jako czteroletnia dziewczynka opanowała trudną sztukę czytania, co otworzyło przed nią świat książek.
Pierwsze wiersze zaczęły się pojawiać, gdy miała sześć lat. Olga ma bowiem szczególny dar – one z niej samoistnie wyfruwają. I to tłumnie, bo w pewnych okresach życia nie nadążała z ich zapisywaniem.
   Bo czym jest wiersz, jak nie uskrzydloną myślą? I czym myśl, jak nie przekazem drgnień duszy? A dusza Olgi jest wyjątkowo wrażliwa, a przy tym tak poraniona, że dotąd nie może się pogodzić z tragedią, która zakończyła jej szczęśliwe dzieciństwo spędzone w Ciscie Malej nieopodal Sibeniku w Chorwacji. Wojna zmieniła wszystko. Sąsiad nazywany wujkiem z dnia na dzień stawał się wrogiem. Wygnanie z rodzinnego domu, marsz pod gradem kul i bomb wśród setek tysięcy uciekinierów, widok umierających i rannych, stan ciągłego zagrożenia pozostawiły blizny, które pomimo upływu czasu wciąż się otwierają i krwawią.
   Ponieważ matka Olgi jest Polką, rodzina zdecydowała się właśnie tutaj szukać schronienia. Ale warunki życia w Starachowicach były tak trudne, że po zakończeniu wojny postanowili wracać do Cisty Malej. Rodzice, starsza siostra i brat wrócili, tylko Olga została. Jak silną traumę przeżyła, skoro wolała pozostać w obcym kraju? W Starachowicach ukończyła liceum, potem slawistykę na UJ w Krakowie, wyszła za mąż, jest szczęśliwa, a jednak echa wojny odzywają się niemal w każdym jej wierszu. Podobno czas jest najlepszym lekarstwem, najwidoczniej jednak nie każdą ranę daje się wyleczyć.
Książka „Dzisiaj przyjdzie w brązowym” zawiera ponad sto wierszy. Są one krzykiem protestu i niewygasłej rozpaczy, ale także nieśmiałym przebłyskiem radości i nadziei. Wszystko się splata, przeszłość i dzień dzisiejszy, sen i jawa, smutek i miłość.
   W wierszu „Zwiędła wszechmoc czasu” Olga wyznaje, że przetrwała, by pamiętać i dawać świadectwo o tym, co się wydarzyło: 
„Opisuję ogień na ramieniu przeszłości.
Zabłocony krzyk kobiet
zabrał znawca lamentu.
W czasach dziecka
pomiędzy zmuszeniem a śmiercią”.

Czytaj więcej: Wanda Nowik-Pala, Blizny duszy, o tomiku "Dzisiaj przyjdzie w brązowym" O. Lalić-Krowickiej

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: Recenzje

Opublikowano: 26 czerwiec 2012

Jurata Bogna Serafińska

POSŁOWIE

    „Zamknięte urojenia” Olgi Lalić-Krowickiej czytałam z narastającym zachwytem. W tych wierszach odnajdywałam świat, który jest na co dzień niedostępny. Wszyscy śnimy, ale najczęściej nie pamiętamy własnych snów. Tylko niektórym z nas udaje się zapamiętać przeżycia z naszych sennych wypraw w nieznane, a tylko ci z tych nielicznych, którzy mają wielki talent potrafią utrwalić te chwile w formie poetyckiej.

  Zaczarowany świat naszych snów, nie zawsze miłych, czasami przerażających… Jest jeszcze teoria solipsyzmu, mówiąca, że istnieje tylko jednostkowy podmiot poznający, a rzeczywistość jest zbiorem jego subiektywnych wrażeń. A więc co się dzieje, co jest  rzeczywistością, co iluzją, grą wyobraźni? Czy obiekty o których śnimy są od nas zależne? Jakie to ma odniesienie do szeptanek naszych prasłowiańskich wróży, do czasu snu Aborygenów, wreszcie do neoplatońskiej Jedni?

  Zaczarowany tajemny świat naszych snów… To wszystko w nas jest, pomimo, że pozorna nowoczesność kładzie się zasłoną na tym, co odziedziczyliśmy w genach po naszych praprzodkach sprzed stuleci i tysiącleci. Wiersze Olgi Lalić-Krowickiej są jakby zza tej tajemnej zasłony. Poetce udało się zobaczyć więcej niż zwykle bywa nam dane i jest ona tego świadoma.

W wierszu p.t. „Gdy miłość kąpie się w przekleństwie iluzji” czytamy –

ponownie myśl kapnęła na sukienkę
tysiące rozważań co do siebie co do ciebie
fajnie by było gdyby rzeczywistość się śniło

Czytaj więcej: Jurata Bogna Serafińska - o tomiku "Zamknięte urojenia" Olgi Lalić-Krowickiej